Pas als je een rechtsvorm hebt, kan je wooncoöperatie gaan handelen. Denk aan een geldlening aangaan, vastgoed verkrijgen en aansprakelijkheid regelen. De juridische vorm die je kiest heeft te maken met wat je wilt bereiken en wie er iets over te zeggen moet hebben.

Rechtsvormen

Wooncoöperaties in spe hebben grofweg de keuze uit drie rechtsvormen en kiezen bijna altijd voor de vereniging.

1. Vereniging
   De vereniging is een goede optie als je samen woningen wilt beheren, met zeggenschap voor alle bewoners. De vereniging is de meest gekozen rechtsvorm voor wooncollectieven. Een vereniging bestaat uit leden die samen een doel willen bereiken. De vereniging mag woningen verhuren, maar zonder er zelf financieel beter van te worden. Als er winst wordt gemaakt, kan dat niet aan de leden worden uitgekeerd. Je kunt de winst wel investeren in de vereniging. De leden zijn niet aansprakelijk. Overigens, als je iets gaat doen met vastgoed van de woningcorporatie, dan moet je een vereniging zijn om aanspraak te maken op de rechten en voordelen uit de Woningwet.
   
   
2. Coöperatie
   Een coöperatie is een logische keus als je activiteiten wilt ontplooien die winst kunnen opleveren voor de leden — anders dan eventuele meerwaarde van het pand. De leden van de coöperatie kunnen de winst uitgekeerd krijgen. Daartegenover staat dat de leden aansprakelijk zijn voor het handelen van de coöperatie. Je kunt de aansprakelijkheid uitsluiten door een coöperatie op te richten met Uitgesloten aansprakelijkheid (UA) of Beperkte aansprakelijkheid (BA).
   De mate van aansprakelijkheid van de leden van de coöperatie is van invloed op de financiële positie van de coöperatie en kan bepalend zijn voor de financiering en andere afspraken met derden. Als de eventuele tekorten worden gedeeld onder de leden, is er meer zekerheid voor externe financiers.
   
   
3. Stichting
   De stichting wordt gekozen als een kleine groep het voor het zeggen wil hebben. Het bestuur van de stichting bepaalt namelijk de gang van zaken, er zijn geen leden en geen democratische besluitvorming. Je kunt voor de rechtsvorm stichting kiezen in de ontwikkelfase van je project of bijvoorbeeld als je als ouders gehandicapte kinderen beschermd wil laten wonen. De opbrengsten komen altijd ten gunste van het doel van de stichting. 

Hoe zit het dan met de coöperatieve vereniging?

Vroeger was de coöperatieve vereniging (die heet nu de coöperatie) de tegenhanger van de gewone vereniging. Een coöperatieve vereniging mocht wel winst maken en uitkeren aan de leden van de vereniging. Winst is bijna nooit een doel bij collectieve wooninitiatieven, zij hebben een ander doel: samen blijvend betaalbaar wonen. De meeste collectieve woonvormen zijn daarom een vereniging. 
Daal en Berg in Den Haag is in 1917 opgericht en is een coöperatieve vereniging.

En de VvE dan?

In een combinatieproject van huurwoningen en koopappartementen kun je naast de huurdersvereniging een VvE van de kopers tegenkomen. De VvE is zelf geen eigenaar van het vastgoed, maar is een organisatiestructuur. De VvE regelt de appartementsrechten en de bescherming van het persoonlijk belang van de kopers.
Woongemeenschap Eikpunt in Lent heeft zich zo georganiseerd.

De woningwet

De naam woningwet verwijst naar een verzameling Nederlandse wetten die betrekking hebben op de volkshuisvesting. De eerste wet dateert uit 1901 en in 2022 is de woningwet herzien. Met name woningcorporaties hebben te maken met deze woningwet en daarmee beheercoöperaties — dus wanneer de woningcorporatie eigenaar is — ook. Hier lees je de wijzingen die sinds 2022 van kracht zijn.